Polityka niejednokrotnie wkraczała w prywatne i zawodowe życie polskich twórców filmowych. Niweczyła plany, ograniczała możliwości realizacji pomysłów, wstrzymywała produkcję, ingerowała w treści, wreszcie – sekowała nieposłusznych i uniemożliwiała rozpowszechnianie ich prac. Do refleksji nad tym, co wynieśliśmy z trudnych lekcji epoki PRL- u skłoniła nas szczególna okazja – rekonstrukcja festiwalu, który się nie odbył – edycji Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku z 1982 roku.
Jak pokazują teksty zebrane w niniejszym tomie, wybitne filmy tamtego niezwykle owocnego sezonu, który przerwało wprowadzenie stanu wojennego, stawiają nam wciąż aktualne pytania i pobudzają do szukania nowych odpowiedzi. Czy zaś strategie twórców, by przeciwdziałać nadmiernej kontroli i kastrującej cenzurze są nadal w skrzynce z narzędziami polskich filmowców, możemy przeczytać w dwóch rozmowach z bezpośrednimi uczestnikami tamtych wydarzeń: Agnieszką Holland i Filipem Bajonem.
Niezwykle bogaty numer otwiera tekst Dzieci Saturna Piotra Korczyńskiego, którego do brawurowej opowieści zainspirował Danton Andrzeja Wajdy. Kamil Bryl śledzi egzystencjalne wątki w Przypadku Krzysztofa Kieślowskiego w tekście Dlaczego Witek krzyczy? Z kolei Niech cię odleci mara Andrzeja Barańskiego i autorskie strategie tego reżysera stanowią inspiracje dla artykułu Pawła Jaskulskiego: Historia zapisana jękiem wyciąganych gwoździ. Feministyczne odczytania filmów Agnieszki Holland i Barbary Sass prezentuje osobisty tekst Patrycji Babickiej: Kobiece formy ekspresji wobec nierówności – na przykładzie „Kobiety samotnej” Agnieszki Holland i „Krzyku” Barbary Sass.
Ludowe historie polski powracają w nowych, nie zawsze oczywistych wymiarach. Anna Krakowiak kieruje uwagę na recepcję Konopielki Witolda Leszczyńskiego w dobie stanu wojennego. Dorotę Dąbrowską w zajmują relacje tego filmu i książki Redlińskiego (polecamy artykuł Orientalizacja wsi w “Konopielce”). Wątek adaptacji jest też interesujący dla Karola Samsela, który na warsztat bierze Austerię Jerzego Kawalerowicza. Porusza go także Anna Grochowiak, której przedmiotem zainteresowania jest Dolina Issy Tadeusza Konwickiego. Film na podstawie prozy Czesława Miłosza analizuje także Natasza Konczarowska-Różycka w tekście (Gdański) Outsider, śledząc walkę Konwickiego o twórczą niezależność.
Nie brakuje tekstów syntetyzujących. Sposoby obrazowania Kresów Wschodnich w filmie polskim początku lat osiemdziesiątych opisuje Dorota Skotarczak na przykładach m.in. Znachora i Austerii. Sytuację polskiej krytyki filmowej lat 80 podsumowuje Mateusz Drewniak w tekście W środku polityczno-kulturalnej burzy. Przyczynek do badań nad sytuacją polskiej krytyki filmowej pierwszej połowy lat 80.
Dla czytelników „Pleografu” ponownie otwieramy bogate archiwa Filmoteki Narodowej, by wydobyć z nich trzy kolaudacje: Austerii J. Kawalerowicza, Prognozy pogody A. Krauze i Dantona A. Wajdy. Komentują je Adam Wyżyński i Tomasz Romanowicz.
O samym festiwalu przeczytać można w tekście Anny Wróblewskiej: Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku i Gdyni. Przerwana dekada, który zapowiada książkę Kino w cieniu kryzysu. Studia i szkice o polskiej kinematografii pierwszej połowy lat 80., pod redakcją Piotra Kurpiewskiego i Piotra Zwierzchowskiego. Numer wieńczy zaś recenzja książki Marii Wilczek-Krupy Poetyka muzyki filmowej Wojciecha Kilara, w której Iwona Grodź zastanawia się co film może powiedzieć muzyką?
